(3) Datering van de verhaalde gebeurtenis

Jansen lijkt een oraal overgeleverde vertelling uiteindelijk op schrift te hebben gesteld. In de 19^e eeuw raakte het vastleggen van soms eeuwenoude vertellingen in zwang om deze te bewaren voor het nageslacht. In tegenstelling tot de orale vertelcultuur, waarin verhalen steeds opnieuw worden aangepast aan de verteller, de toehoorder, de tijd en de plaats, worden verhalen met het vastleggen ervan gestold, om vervolgens weinig ruimte tot culturele aanpassingen te krijgen. Het moment van vastlegging is dan ook niet het meest oorspronkelijke verhaal, maar het resultaat van lange perioden van orale cultuur, waarin zaken wegblijven of erbij komen. Een kern, al dan niet feitelijk gebeurd blijkt wel in de meeste gevallen de tand des tijds te overleven.

Jansen begint zijn vertelling in het boek van Welters dan ook met: ‘ ’t is al honderden jaren geleden’ (Welters,1876) . Zoals in vele volksverhalen ligt de oorsprong van het verhaal in een lang vervlogen tijd. In ieder geval in een tijd van voor mensen die zich de gebeurtenis nog kunnen herinneren. ‘Er was eens’. Zo beginnen ook veel sprookjes en geeft daarmee een duiding aan van lang vervlogen tijden die ver buiten onze belevingswereld ligt. Het is dan ook Jansen niet die de vertelling verteld, maar een onpersoonlijke en alwetende verteller die boven de wereld van de personages en de toehoorders staat als een collectief geheugen, waardoor de geschiedenis spreekt en iets te zeggen heeft.  In de versie van Geene komt een gerichter tijdsbeeld naar voren. In de laatste alinea geeft hij aan dat de blinde herder na zijn dood werd begraven op het katholieke kerkhof buiten de stad, wat men in Sittard het ‘knaoke-veldj’ noemde. Zijn hond zou op last van de Sittardse deken niet in gewijde grond, maar naast de herder, vlak buiten het kerkhof zijn begraven (Geene, 2008). Deze begraafplaats is ingericht in de Franse tijd (+1800)  en werd geruimd in de jaren 60 van de vorige eeuw.

(2) Het verhaal in varianten

Het verhaal van de Blinde Herder is een sage. Een sage is een volksverhaal dat zich afspeelt op een bekende plaats in een bepaalde tijd. Vaak is het verhaal gegroeid rondom een historische kern. Het verhaal is grotendeels dus gevormd en verzonnen ( fictie), maar wordt door verteller en toehoorders als non-fictief ervaren.

Sagen kunnen grofweg worden onderverdeeld in drie sub-genres:

• Etiologische sagen: Deze sagen willen een gebeurtenis, landschapskenmerk, een naam of een traditie verklaren.
• Historische sagen die verhalen over een historische gebeurtenis of plaats.
• Religieuze sagen verhalen over bovennatuurlijke krachten en/of entiteiten, vaak met een reflectief of moraliserend karakter.

Het verhaal zoals dat is opgetekend in diverse boeken verschilt in format en gedetailleerde informatie. De vroegste schriftelijke bron is van de hand van Martin Jansen ( *Sittard, 1848, +Venlo, 1881) en is opgenomen in het boek: Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en Volksverhalen Deel 2, samengesteld door H. Welters dat is uitgegeven in 1876. Men treft het verhaal ook aan bij de auteurs Kemp ( 1925),  Sinninghe (1938) en in latere uitgaven van andere auteurs. De meeste recente versie van het verhaal is van Wolf Geene (2008), maar wijkt qua vorm erg af van de overige versies. Wel staat er andere informatie in die we in de andere versies niet tegenkomen. Ook is mij (nog) niet bekend wat de bronnen van Geene zijn, temeer hij meer aanvullende historische informatie geeft. De meest uitvoerige versie is van de hand van Jansen. Pierre Kemp kort deze wat in en wordt letterlijk overgenomen door Sinninghe. Latere versies zijn nog korter en steeds aangepast naar de taal van de tijd. Daarom wil ik de versie van Jansen als de meest authentieke bron benaderen, temeer hij in bloemrijke taal een beeld geeft waaruit informatie kan worden gewonnen m.b.t. de locatie.

Wel heb ik de verscheidene oude versies synoptisch naast elkaar gezet in een schema. Alleen de afwijkende versie van Geene is niet verwerkt in de synopsis, omdat de structuur dermate anders is en op andere wijze informatie geeft.  Hoe oud zou het verhaal nu zijn?